مهارت های زندگی: «مهارت خودآگاهی»
آیا تا به حال از خودتان پرسیده اید من کیستم؟ به نظر دیگران من چطور آدمی هستم؟ لازمه پاسخ به این سوالات داشتن مهارت خودآگاهی است. مهارت خودآگاهی یعنی اینکه چگونه به خودمان نگاه می کنیم و بر اساس این نگاه چه احساسی داریم. یکی از مهمترین عواملی که به انسان کمک می کند زندگی خوب و موفقی داشته باشد، این است که خود را بشناسد، احساس خوبی در مورد خود داشته باشد و از آنچه که هست، شاد و راضی باشد. این مهارت به فرد کمک می کند تا بتواند شناخت بیشتری نسبت به خود، خصوصیات، نیازها، خواسته ها، اهداف، نقاط قوت، احساسات، ارزش و هویت خود داشته باشد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که ضعف در خودآگاهی با بسیاری از بیماری ها و آسیب های روانی- اجتماعی همراه است. از جمله مشکلات روانی اجتماعی مرتبط با خودآگاهی ضعیف می توان به افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، اعتماد به نفس پایین، مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، سوء مصرف مواد، فرار و ... اشاره کرد. از این رو کسب مهارت خودآگاهی برای پیشگیری از انواع مشکلات فوق بسیار مهم است.
یکی از مولفه های مهم خودآگاهی عزت نفس است. عزت نفس چیزی نیست که مانند یک مهارت آموخته شود بلکه عزت نفس پیامد مجموعه ای از عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی است. عزت نفس به احساس ارزشمندی شخص اشاره دارد که تحت تاثیر عوامل عملکرد، موفقیتها، توانایی ها ، ظاهر شخصی و قضاوت های افراد مهم است.
انسان ها در نتیجه واکنش هایی که از دیگران، به ویژه افراد مهم دریافت می کنند نگرش هایی در مورد ارزشمند بودن خود پیدا می کنند. عزت نفس بالا نشان دهنده احساسات شخصی خاصی است که به آسانی تحت تاثیر موانع، تعرض ها و دیدگاه های منفی در مورد توانایی ها یا ظاهر قرار نمی گیرد. عزت نفس نفس بالا به اعتماد به نفس منجر می شود که تصمیم گیری خوب و مستقلانه و برخورد مناسب با تعارضات بین فردی را تسهیل می نماید. عزت نفس افراد در محیط حمایت کنند و مثبت تقویت می شود.
عزت نفس پایین یکی از عوامل بازدارنده رشد اجتماعی است- با این حال افراد برخوردار از عزت نفس بالا (مانند گروه های بزهکار) نیز دچار رشد اجتماعی مختل می شوند. عزت نفس افراد، متاثر از تجارب، رویدادها و شرایط زندگی آنان است. با این حال عزت نفس چیزی است که افراد می توانند از طریق تجربه آن را کنترل نمایند. برای داشتن عزت نفس بالا افراد باید اول بدانند چه چیزی در آنان احساسات خوب بوجود می آورد و سپس به گونه ای برنامه ریزی کنند که این نوع رویدادها در زندگی شان رخ دهد.
مهارت های خودآگاهی شامل موارد زیر است:
1- مهارت های خودارزیابی
2- مهارت های شناسایی نقاط قوت و ضعف خود
3- مهارت های تفکر مثبت
4- مهارت های ایجاد خودانگاره و تصویر تن مثبت
ویژگی های افرادی که خودشان را می شناسند:
1- خصوصیات مثبت و توانایی و استعدادهای خود را می شناسند و به آن ها افتخار می کنند.
2- خصوصیات منفی و نقاط ضعف خود را می شناسند، می پذیرند و در جهت اصلاح آن ها تلاش می کنند.
3- موفقیت ها و شکست های خود را می شناسند، به موفقیت هایشان افتخار می کنند و از شکست هایشان درس می گیرند.
4- به خود و دیگران احترام می گذارند.
5- برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند.
6- مسئولیت اعمال و رفتار خود را می پذیرند.
فواید خودآگاهی
مهارت خودآگاهی به شما کمک می کند تا بتوانید:
1- احساسات خود را شناسایی کنید، از آنها آگاه شده و این احساسات را کنترل کنید. ناتوانی در کنترل احساسات می تواند به بزهکاری، اعتیاد، خشونت، درگیری با دیگران، بدرفتاری و خشونت با دیگران و به خصوص با کودکان و نوجوانان بینجامد.
2- بر نقاط ضعف و نقاط قوت خود آگاه شده و با تکیه بر نقاط قوت، نقاط ضعف خود را کاهش دهید. آگاهی از نقاط ضعف باعث می شود که فرد با استفاده از این آگاهی بتواند تسلط بیشتری بر خود داشته باشد.
3- از نیازهای خود آگاه شوید و از مسیرهای سالم به رفع نیازهای خود بپردازید. با شناخت نیازهای خود می توانید راه و روش بهتری برای مقابله با نیازهای خود بیابید.
4- اهداف واقع بینانه ای برای زندگی خود تعیین کنید. به این ترتیب از دنبال کردن اهداف بسیار ایده آل، تخیلی و کمال گرایانه دوری گزینید. تنظیم اهداف غیر واقع بینانه باعث بزهکاری، ناکامی، خشم، خودکشی، بی بندوباری و نظایر آن می شود.
5- بتوانید از ملاک های ارزشمندی خویش آگاه شده و ارزش خود را در زندگی بیابید. به این ترتیب، از دنبال کردن ارزش های کاذب خودداری نموده و با رضایت و آرامش بیشتری زندگی خود را طی کنید.
6- فرآیند هویت یابی خود را به طور سالمی به انجام برسانید. دست یابی و کسب یک هویت سالم باعث می شود زندگی بزرگسالی بر پایه های قوی محکمی بنا شود.
میترا برجی (روانشناس)