اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی نوعی از اختلالات خلقی است که گاهی به آن اختلال افسردگی/ شیدایی نیز گفته می¬شود. این اختلال، بیماری مزمنی است که در آن دوره های مکرر شیدایی و افسردگی که ممکن است یک روز تا چندماه ادامه پیدا کنند، به وجود می آیند.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوسانات خلقی شدیدی را مابین افسردگی و غمگینی تا شادی و سرخوشی تجربه می کنند. این چرخه نوسانات خلقی دارای الگوی نامنظمی است و با تجربه تغییر خلق که توسط افراد عادی تجربه می شود متفاوت است. علائم اختلال دوقطبی اثرات منفی زیادی بر زندگی فرد به جا می گذارد. این علائم باعث آسیب دیدن روابط فرد، کارکرد شغلی و تحصیلی او می شود.
اختلال دوقطبی تقریباً یک تا دو درصد از افراد جامعه را گرفتار می کند و پنج درصد از افراد نوع خفیف تر آن را تجربه می کنند که از این نظر تفاوتی بین مردان و زنان وجود ندارد. این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی شروع می شود. شناسایی سریع و درمان مؤثر اولیه، نقش مهم و حیاتی در زندگی آتی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دارد. با درمان مؤثر این اختلال، مبتلایان می توانند زندگی پربار و کاملی را تجربه کنند.
علائم و نشانه های اختلال دوقطبی چیست؟
همه افراد تغییرات خلقی را در زندگی روزانه خود تجربه می کنند ولی در اختلال دوقطبی این تغییرات بسیار شدید و واضح است. در اغلب موارد، بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره های افسردگی که احساس بدی دارند به دنبال کمک می گردند ولی زمانی که خلق آن ها بالا می رود احساس بسیار خوبی دارند. آن ها ممکن است از کارهای نگران کننده ای که در دوره های شیدایی انجام می دهند و باعث نگرانی خانواده خود می شوند آگاه نباشند.
دوره های افسردگی
افسردگی، اختلال خلقی اصلی بسیاری از مبتلایان به اختلال دوقطبی است و با علائم زیر مشخص می شود:
* فقدان علاقه و لذت در کارهایی که قبلاً لذتبخش بودند.
* احساس غمگینی طاقت فرسا.
* احساس نامیدی.
* کناره گیری از دوستان و امتناع از فعالیت های اجتماعی.
* توقف فعالیت های خود مراقبتی مانند خرید کردن و استحمام.
* تغییر در الگوهای اشتها و خواب.
* فقدان تمرکز، خستگی شدید، و احساس گناه و بی ارزشی.
* افکار و رفتارهای مرتبط با خودکشی.
* ایجاد هذیان ها و توهمات در موارد شدید اختلال.
گاهی اوقات مصرف الکل و سایر داروها در کنار علائم افسردگی به وجود می آید که می تواند درمان را پیچیده تر سازد، بنابراین توجه به این موضوع بسیار حائز اهمیت است.
دوره های شیدایی
کلمه «شیدایی» به حالت شدیدی از سرخوشی و بیش فعالی اشاره دارد. تعداد کمی از بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی صرفاً دوره های شیدایی را بدون افسردگی تجربه می کنند. علائم دوره شیدایی شامل درجات مختلفی از موارد زیر است:
* خلق بالا: فرد احساس شادی و پرانرژی بودن می کند.این احساس معمولاً به صورت در اوج جهان بودن و شکست ناپذیری توصیف می شود.
* افزایش انرژی و بیش فعالی.
* مختل شدن قضاوت.
* کاهش نیاز به خواب.
* انجام رفتارهای پرخطر (مانند ولخرجی و رفتارهای جنسی پرخطر).
* حواس پرتی و پرش افکار.
* تحریک پذیری: فرد ممکن است در مقابل افرادی که مانع برنامه ها و ایده های غیرواقع بینانه آن ها می شوند عصبانی و تحریک پذیر شود.
* تفکر و تکلم سریع: افکار سریع تر از معمول هستند. این مسئله باعث می شود تا فرد سریع صحبت کند و از این شاخه به آن شاخه بپرد.
* بی پروایی یا بی باکی: این مسئله معمولاً به علت عدم توانایی در نظر گرفتن پیامدهای اعمال ایجاد می شود. برای مثال ممکن است فرد مقدار زیادی از پول خود را صرف خرید وسایل غیر ضروری کند.
* باورها و برنامه های بلندپروازانه: در بیماران مبتلا به شیدایی شایع است که خود را بسیار باهوش و مانند پادشاهان، ستاره های سینما، یا رییس جمهور بدانند. گاهی اوقات افراد دارای باورهای مذهبی در این دوره خود را یک شخصیت مذهبی برجسته می دانند.
* فقدان بینش: افراد در دوره شیدایی معمولاً نامناسب بودن رفتار خود را درک نمی کنند اگرچه نظرات دیگران راجع به رفتارشان را می دانند.
دوره های خلق طبیعی
بیشتر افرادی که دارای دوره های شیدایی و افسردگی هستند، دوره های خلق طبیعی را مابین آن تجربه می کنند. آن ها می توانند در این مدت زندگی پرباری دشته باشند و به وظایف منزل و محیط کارشان بپردازند.
چه چیزی منجر به ایجاد اختلال دوقطبی می شود؟
اختلال دوقطبی به علت ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیست شیمیایی، و محیطی ایجاد می شود.
عوامل ژنتیکی
مطالعات زیادی در مورد دوقلوها و فرزندخوانده ها نشان می دهد که اختلال دوقطبی دارای ابعاد ژنتیکی قدرتمندی است. کودکان والدین مبتلا به اختلال دوقطبی دارای شانس بیشتری برای ابتلا به این اختلال هستند.
عوامل زیست شیمیایی
عدم توازن شیمیایی مغز در ایجاد این اختلال نقش دارد. این مسئله باید با دارودرمانی اصلاح شود.
استرس
استرس و فشار روانی گاهی موجب شروع شدن علائم می شوند البته همیشه اینگونه نیست.گاهی اوقات خود بیماری موجب ایجاد رویدادهای استرس زا می شود (مانند طلاق یا شکست شغلی) که اختلال را تشدید می کند.
درمان اختلال دوقطبی چیست؟
شروع درمان در مراحل اولیه اختلال بسیار مهم است.درمان مؤثر معمولاً شامل دارودرمانی، رواندرمانی، آموزش، راهکارهای خود کنترلی، و حمایت های بیرونی مانند خانواده، دوستان و گروه های رسمی است.
دارودرمانی
این درمان برای ایجاد ثبات خلقی و درمان اختلال دوقطبی بسیار مؤثر است. در هر حال، همه افراد به داروهای یکسانی پاسخ نمی دهند و گاهی چند نوع دارو باید برای فرد تجویز شود تا مؤثرترین آن مشخص شود. داروها معمولاً شامل تثبیت کننده های خلقی، ضد افسردگی ها، و گاهی داروهای دیگر می باشد. نکته بسیار مهم این است که این بیماران باید داروها را کاملاً تحت نظر روانپزشک مصرف کنند زیرا قطع بی موقع آن سبب عود اختلال می گردد. معمولاً درمان دارویی اختلال دوقطبی طولانی مدت است.
رواندرمانی
رواندرمانی و سایر مداخلات جز قسمت های ضروری درمان اختلال دوقطبی است. مؤثرترین رواندرمانی ها معمولاً بر شناخت بیماری، یادگیری چگونگی مقابله و تغییر الگوهای غیرمؤثر فکر تمرکز دارند. یکی از بهترین درمان ها در این زیمنه درمان شناختی رفتاری (CBT) است.
درمان های متمرکز بر خانواده
در این درمان ها از اعضای خانواده و دوستان به عنوان حمایت کننده استفاده می شود. این افراد با آموزش درباره اختلال و همکاری برای پیشبرد طرح درمانی در درمان مشارکت می کنند. همچنین این نوع درمان باعث می شود تا از احساس گیجی و ابهام دوستان و اعضای خانواده کم شود.
بهبودی اختلال دوقطبی به چه صورت است؟
زمانی که بیماران با اختلال خود آشنا شوند، الگوی ویژه رفتار خود را شناسایی می کنند. اگر افراد بتوانند علائم خود را شناسایی کنند و سریعاً به آن بپردازند می توانند از عود اختلال پیشگیری کنند. اما از آنجایی که اختلال دوقطبی درمان قطعی ندارد، درمان باید ادامه دار باشد.
تهیه کننده:
دکتر کمیل زاهدی (دکترای روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران)