اختلال وسواس فکری- عملی
اختلال وسواس فکری- عملی چیست؟
این اختلال زیرمجموعه گروه اختلالات اضطرابی می باشد که به طور میانگین از هر 40 نفر یک نفر را مبتلا می کند. سن شروع این اختلال اغلب قبل از 25 تا 30 سالگی است اما در سنین بالاتر و پایین تر از این میزان نیز دیده می شود. این اختلال در صورت درمان نشدن مزمن می شود.
زمانی می¬گوییم که کسی مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی است که یا افکار وسواسی و یا اعمال وسواسی و یا هر دو را داشته باشد:
افکار وسواسی: عقاید، تصورات یا تکانه های ناخوشایند و پریشان کننده ای هستند که به طور مکرر وارد ذهنتان می شوند. این افکار برخلاف میل شما به ذهنتان وارد می شوند. ممکن است در نظرتان نفرت انگیز باشند، بدانید که بی معنا هستند و ممکن است با احساس و شخصیت شما تناسبی نداشته باشند (مثلا فردی این فکر که قالی هنوز هم پس از شستن نجس یا آلوده است).
اعمال وسواسی: رفتارها یا اعمالی هستند که گرچه ممکن است آنها را بی معنا یا افراطی بخوانید، اما احساس می کنید ناچارید آنها را انجام دهید. گاهی اوقات ممکن است به هر زحمتی در برابر انجام آنها مقاوت کنید یا آنکه ممکن است تا زمانی که یک رفتار را به طور کامل انجام نداده اید، اضطرابتان کمتر نشود (مثلا چندیدن بار شستن قالی یا قرینه کردن تمام لوازم منزل یا میزکار).
چگونه بفهمیم که به این اختلال مبتلا هستیم؟
تاکنون برایتان پیش آمده است که بعد از شستن دستانتان هنوز هم فکر کنید آنها کثیف هستند؟
آیاا فکاری به ذهنتان می آید که برایتان بی معنی است و قادربه کنترل آنها نیستید؟
آیا دستانتان را بیش از حد می شویید؟
آیا مکررا اشیا را وارسی می کنید؟
آیا کارها را باید طبق نظم مشخص و خاص خودتان انجام دهید؟
آیا این افکار و رفتارها زندگی شما را مختل کرده است؟
آیا از اینکه ناآگاهانه و غیرارادی باعث تصادف شوید می ترسید؟
آیا از اینکه به ایدز یا سرطان و یا دیگر بیماری ها از طریق رفتن به توالت عمومی دچار شوید می ترسید؟
آیا از اینکه به دلیل عدم دقت کافی در کنترل کردن قفل درب منزل و یا چک کردن شیر گاز، ترس از دزدیده شدن لوازم منزل یا آتش سوزی و منفجر شدن منزل دارید؟
آیا از اینکه در اماکن عمومی به طور غیرارادی کلمات مستهجن به زبان آورید می ترسید؟
آیا افکار جنسی ناخواسته درباره غریبه ها، اعضا خانواده یا دوستان دارید و این افکار شما را آزار می دهند؟
آیا برای حفظ کردن چیزهای بی اهمیت مثل شماره پلاک خودروها، شماره تلفن های قدیمی احساس اجبار می کنید؟
آیا به شکل مکرر قفل درها، اجاق ها، کلیدهای برق را بررسی می کنید؟
آیا خواندن چند صفحه کتاب چند ساعت از وقتتان را می گیرد به این خاطر که احساس اجبار برای دوباره و چندباره خواندن آنها می کنید؟
آیا در شمارش اشیایی نظیر کاشی های سقف یا کف، میخ های روی دیوار احساس اجبار می کنید؟
آیا روزنامه ها یا وسایل کهنه و نابکار را به این منظور که شاید روزی به آنها نیاز داشته باشید جمع می کنید و آنها را بیرون نمی¬ریزید؟
وسواسهای فکری رایج:
• ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل بستن در یا خاموش کردن اجاق گاز
• ترس از ابتلا به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان
• ترس از تماس با مواد سمی مثل مواد شیمیایی
• ترس از صدمه زدن یا کشتن یک نفر (اغلب افراد مورد علاقه)
• ترس از انجام یک کار خجالتآور یا غیراخلاقی مثل گفتن حرفهای زشت و رکیک
وسواسهای عملی رایج:
• شستشو یا تمیزی بیش از حد مثل شستن دستها بیش از چندین بار در روز
• وارسی کردن؛ مثل مکرراً نگاه کردن به اجاق گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن
• تکرار فعالیتها (اعمال) مثل خاموش و روشن کردن یک لامپ به دفعات زیاد
• قرار دادن اشیاء با یک الگوی خاص مثل اطمینان از این که همه چیز در اتاق به صورت قرینه قرار دارند.
علت اختلال وسواس فکری- عملی چیست؟
وسواس جنبه ارثی دارد اما به این معنا نیست که هر والدی که این اختلال را داشت حتما فرزندانش نیز مبتلا می¬شوند. برای ظهور وسواس علاوه بر استعداد ژنتیکی، استرس های مختلف مثل فوت یکی از عزیزان، دوران بلوغ و ... باید وجود داشته باشد تا اختلال وسواس آشکار شود. برهم خوردن تعادل انتقال دهنده های عصبی درون مغز نیز یکی دیگر از علل شکل¬گیری این اختلال است.
اختلال وسواس فکری- عملی چه مشکلاتی برای فرد ایجاد می کند؟
این رفتارها موجب می شود تا فرد زمان زیادی را صرف این رفتارها کند. از طرفی این افکار و تکانه ها اجازه نمیدهد تا فرد روی کارش تمرکز داشته باشد و در انجام کار اصلی دچار مشکل می شود مثلا فرد هنگام خواندن نماز دائما ذهنش درگیر این موضوع است که آیا درست وضو گرفته، رکعت چندم است، آیا واژه ها را درست تلفظ کرده یا نه و به این شکل از اصل نماز دور می شود.
درمان اختلال وسواس فکری- عملی:
افراد نمی توانند خودشان به تنهایی به این اختلال غلبه کنند و باید از متخصص روانشناسی بالینی یا روانپزشک کمک بگیرند. درمان های موثری برای این اختلال وجود دارد. درمان شناختی- رفتاری و درمان دارویی از اصلی ترین درمان های این اختلال هستند.
درمان شناختی رفتاری چگونه کمک می¬کند؟
مطالعات نشان دادهاند که بیش از 80 درصد افرادی که درمان شناختی رفتاری را کامل میکنند بهبودی متوسط تا بالایی دارند. وسواسهای گاهبهگاه و میل به انجام آیینها حتی پس از خاتمه درمان امور رایجی هستند. بااینحال بیماران معمولاً احساس کنترل بیشتری میکنند و قادر به لذت بردن از زندگیشان هستند. همچنین مطالعات نشان دادهاند که بیشتر افراد بعد از توقف درمان احساس بهتری دارند.
آیا دارو درمانی میتواند کمککننده باشد؟
داروهایی که برای اختلال وسواس فکری- عملی بسیار مناسب هستند سطح سروتونین را در مغز افزایش میدهند. مطالعات نشان میدهند که 60-50 درصد بیماران با این داروها بهبود مییابند. بااینحال بیشتر بیماران متوجه میشوند که اگر دارو را بدون مشورت با روانپزشک خود قطع کنند علائم آنها بازخواهد گشت. به این دلیل علاوه بر دارو درمانی، درمان شناختی رفتاری هم باید مورد استفاده قرار گیرد. برای برخی بیماران ترکیب این درمان و دارودرمانی نتایج بهتری در پی خواهد داشت.
بهعنوان یک بیمار از شما چه انتظاری میرود؟
احساس اضطراب در شروع درمان و تردید در مورد این که درمان میتواند به شما کمک کند امری رایج است. باید شما به امتحان درمان علاقمند باشید. درمانگر به شما روشهای جدیدی برای پرداختن به اضطراب یاد خواهد داد و به شما کمک خواهد کرد تا با ترسهایتان روبرو شوید. از شما خواسته میشود مهارتهایی را بین جلسات تمرین کنید. اگر شما تمرینهایتان را انجام دهید و درمانتان را کامل کنید، شانس شما برای داشتن احساسی بهتر زیاد است.
تهیه کننده:
دکتر فرشاد شیبانی
(دکترای تخصصی روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران)