مهارت های زندگی: «مهارت تصمیم گیری موثر»
آیا فردی هست که بتواند بگوید تا به حال در زندگی اش با مشکلی روبرو نشده است؟ و یا نیازی نبوده تا بخواهد میان گزینه های مختلف زندگی اش تصمیم گیری کند؟ قطعا پاسخ هر دو سوال مطرح شده منفی است، زیرا زندگی همه ما سراسر مملو از گزینه هایی است که باید به صورت روزانه میان آن ها تصمیم گیری و انتخاب کنیم. حال این سوال مطرح می شود که آیا همه تصمیم گیری ها با هم برابر است و یا همه افراد دارای مهارت های تصمیم گیری مشابهی هستند یا خیر؟
همه ما در زندگی شاهد تصمیم گیری های موثر و غیرموثر بوده ایم. چه بسیار بودند افرادی که به واسطه تصمیمات مناسب شان توانستند تغییرات بسیار مثبتی در زندگی خود و اطرافیان شان ایجاد کنند و از سوی مقابل افرادی که بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد، طلاق و … را به دلیل تصمیمات نامناسب شان تجربه کردند. بنابراین باید در نظر داشته باشیم که تصمیم گیری موثر نیز یک مهارت اساسی است و افراد برای اینکه بتوانند تصمیمات مناسبی بگیرند باید آن را بیاموزند و مکررا تمرین کنند. پیش از آن که ادامه مطلب را بخوانید، به مسایلی که در هفته گذشته با آن روبرو شدید خوب فکر کنید و ببینید چه تصمیماتی را در ارتباط با آن ها اتخاذ کرده اید؟
افراد معمولا سبک های تصمیم گیری مختلفی دارند که می توان آن ها را به چهار دسته کلی تقسیم کرد. سبک عجولانه، سبک وسواسی، سبک پشت گوش اندازی، و سبک بی تفاوت. برای اینکه بتوانیم مهارت تصمیم گیری خود را تقویت کنیم نخست باید با این سبک ها آشنا شویم و بدانیم که در حال حاضر ما از کدام سبک بیشتر استفاده می کنیم.
افراد دارای سبک عجولانه سعی می کنند در حداقل زمان مشکل خود را حل کرده و یا تصمیم بگیرند و علت اصلی این مساله اضطراب حاصل از به وجود آمدن مشکل و یا اخذ تصمیم است که آنها را وا می دارد که هر چه سریع تر از این اضطراب رهایی یابند. این افراد معمولا ابعاد مختلف مشکل را در نظر نمی گیرند. به عبارت دیگر این افراد فقط به ظاهری ترین لایه ی مشکل دقت می کنند و از تمرکز بر لایه های زیرین و عمیق تر طفره می روند. علاوه بر این، این افراد معمولا دیگران را عامل به وجود آورنده مشکلات خویش می دانند و کوچکترین مسایل زندگی می تواند بهداشت روانی آن ها را مختل کند. البته افراد دارای این سبک یک ویژگی مثبت بزرگ دارند و آن سرعت آن ها در تصمیم گیری است که گاهی می تواند بسیار کمک کننده باشد، ولی گاهی نیز این مساله باعث می شود از تصمیماتی که می گیرند به سرعت پشیمان شوند.
افراد دارای سبک عجولانه تا حد ممکن حل مشکل و یا اخذ تصمیم خود را به تعویق می اندازند. اضطراب حاصل از به وجود آمدن مشکل و یا اخذ تصمیم آنها را وا می دارد که هر چه سریع تر از این اضطراب رهایی یابند، ولی همین اضطراب است که مانع از تمرکز آنها بر مشکل شده و یا آن ها را به شک می اندازد. این افراد معمولا برای یک مشکل و یا تصمیم ابعاد بسیار زیادی را در نظر می گیرند و علاوه بر آن هر یک از این ابعاد را با دقت وسواس گونه ای ارزیابی می کنند و زمان بسیار زیادی را از دست می دهند. آن ها معمولاً خود را عامل به وجود آورنده ی مشکل خود می دانند و بنا به همین دلیل، به عوامل بیرونی به وجود آورنده مشکل دقت نمی کنند و چه بسا همین عوامل در ادامه مانع از حل مسأله گردند. البته این سبک نیز دارای یک ویژگی بسیار مثبت است و آن دقتی است که به همراه دارد.
از سوی دیگر، افراد دارای سبک پشت اندازی تا حد ممکن حل مشکل و یا اخذ تصمیم خود را به تعویق می اندازند زیرا اضطراب حاصل از به وجود آمدن مشکل و یا اخذ تصمیم را سرکوب می کنند و بدین ترتیب چون نیرو محرکه ای وجود ندارد، هیچ فعالیتی جهت حل مسأله یا اخذ تصمیم صورت نمی گیرد. آن ها مشکل و یا مورد تصمیم گیری را به شکل یک کلیت در نظر می گیرند و هیچ فعالیتی جهت عینی تر کردن آن نمی کنند و به همین دلیل چون هیچ وقتی را صرف حل مسأله یا اخذ تصمیم نمی کنند، بسیاری از اوقات حل نکردن به موقع مسأله یا تصمیم آنها را وا می دارد که بالاجبار راه حلی را بیابند که به اندازه ی کافی به آن دقت نشده است و گاهی این موضوع مشکل آن ها را تشدید می کند. البته ویژگی مثبت این افراد، امیدواری زیاد نسبت به آینده است.
و در آخر افراد دارای سبک تصمیم گیری بی تفاوت تا حد ممکن هیچ ضرورتی را برای حل مشکل و یا اخذ تصمیم خود نمی بینند و در مواجه با مشکلات زندگی به ندرت دچار نگرانی یا اضطراب می شوند. آن ها مشکلات را به حدی کوچک و پیش پا افتاده تلقی می‌کنند که ضرورتی احساس نمی‌کنند که وقتی صرف آنها شود. چون این افراد هیچ تلاشی جهت حل مشکلات خود نمی کنند، جمع شدن مشکلات حل نشده و تصمیم های گرفته نشده، به تدریج آنها را در وضعیت های بسیار دشواری قرار می دهد که به احتمال زیاد حل آنها بعضاً غیر ممکن می شود. ویژگی مثبت افراد دارای این سبک، آرام بودن است.
تا به این جا با سبک های مختلف تصمیم گیری آشنا شدیم. گام بعدی شناسایی سبک تصمیم گیری تان است. پس از شناسایی این سبک، باید سعی کنید تا بجای استفاده از سبک های تصمیم گیری ناکارآمد از فرآیند گام به گام حل مساله استفاده کنید. این فرآیند در شماره بعدی این روزنامه مطرح خواهد شد.
دکتر کمیل زاهدی
روانشناس بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران